Een bonte verzameling kleur zorgt voor een levendig en druk plaatje. De oranje en rode tinten trekken direct de aandacht

De drie basiskleuren bij elkaar. Blauw prikkelt het oog het minst, rood het meest. Hier werkt rood de compositie eigenlijk tegen.

Een monochrome plaat heeft naast zwart en wit slechts één extra kleur. Deze trekt de aandacht van de kijker onmiddellijk naar zich toe.

Een winterlandschap heeft van zichzelf vaak weinig kleur. De waterige ochtendzon maakt het net wat warmer en vriendelijker.

Kleurrijke foto's

Bewust kleurgebruik geeft sterke foto

Honderdvijftig jaar geleden maakte George Maxwell een foto. Er stond niet veel bijzonders op, slechts een stuk lint met Schotse ruiten. Toch is de plaat ondertussen beroemd, omdat het de eerste kleurenfoto is. Anderhalve eeuw later is kleur niet meer weg te denken uit de fotografie.

Het is zo vanzelfsprekend, dat men soms naar zwart-wit teruggrijpt voor een opvallende plaat. Terwijl goed kleurgebruik een compositie vaak flink versterkt. Tijd om kleur te bekennen.

Kleurrijk leven

De mens leidt een kleurrijk bestaan. Los van een rustige of juist hectische levensstijl spelen kleuren een grote rol in ons leven. Ze beïnvloeden ons handelen; een automobilist die een groen verkeerslicht ziet, geeft onbewust wat gas bij. Maar bij het zien van plots oplichtende, rode lichten trapt hij instinctief op de rem.

Kleuren en emoties

Aardbeien worden pas geplukt als ze rood zijn en niemand kiest de meest groene banaan van een tros. Kleur heeft ook veel te maken met gevoel. Interieurontwerpers gebruiken voor slaapkamers vaak een blauwtint, omdat het kalmte en rust uitstraalt. Maar een verliefde jongeman kijkt wel uit om een meisje een bos blauwe ruikertjes te geven.

Liefde en rood

Bij een liefdesverklaring horen rode bloemen. Weten wat kleur met mensen doet is niet alleen interessant voor een psycholoog. Het helpt de fotograaf om platen te schieten die mensen aanspreken.

Kegeltjes

Op ons netvlies dragen kegeltjes zorg voor het waarnemen van kleur. Daarvan zijn er drie soorten: één voor het waarnemen van rood, één voor groen en één voor blauw. In principe kan ons oog alleen deze basiskleuren echt registreren. Gelukkig werken de kegeltjes goed samen.

Samenwerking hersenen

Een gele auto prikkelt zowel de rode als de groene kegeltjes. De hersenen leggen deze kleurlagen als het ware over elkaar. Hierdoor ontstaat de indruk dat de auto geel is. Op gelijke wijze mengt de digitale camera met RGB-beeldchip een schier oneindige hoeveelheid kleuren bij elkaar. De kegeltjes zijn niet evenredig over de drie types verdeeld. Slechts een tiende registreert blauw, een veel groter deel groen, maar het leeuwendeel is voorbehouden aan rood.

Alarm

Rood prikkelt dan ook letterlijk het meest de zintuigen. Vandaar dat het vaak als alarmkleur dienstdoet. In een foto springt het er ook direct uit. Is het onderwerp van een foto rood, dan ondersteunt dit de compositie. In andere gevallen leidt het rood af van het hoofdonderwerp en doet het afbreuk aan de plaat.

Groen is qua gevoeligheid een goede tweede. Toch knalt het niet zo als rood. Kleurkenners beweren zelfs dat groen kalmeert. Men associeert het met weidse velden en bossen. Het is de kleur die in de natuur het meest voorkomt. Omdat de basiskleur blauw het oog het minst prikkelt, stoort het niet snel op een foto. Sterker nog, diepblauwe luchten werken juist ruimtelijk en creëren dieptewerking. De (additieve) mengkleur geel springt er wel direct uit. Het fungeert daarom vaak als waarschuwingskleur. Net als bij rood geldt voor geel dat er maar weinig van nodig is om toch de aandacht van de kijker te trekken.

Complementaire kleuren

Felle kleuren brengen leven in de brouwerij. Reclamebureaus maken gretig gebruik van deze wetenschap. Afdrukcentrales schroeven om dezelfde reden het contrast van consumentenfoto’s graag omhoog. Professionele fotografen zijn een stuk terughoudender. Ze weten dat teveel kleur een zorgvuldig opgebouwde compositie kan verstoren. Een stilleven wint daarom aan zeggingskracht als er rustige, secundaire tinten worden gebruikt.

Rustige kleuren

Paars, bruin en pastelkleuren zorgen voor rustieke beelden. Bij goed gebruik leiden primaire kleuren niet per definitie tot een schreeuwerig geheel. Tussen kleuren die dicht naast elkaar op de kleurcirkel liggen, heerst een zekere harmonie. Een verzadigde kleur groen en diepblauw vormen een rustgevende combinatie. Herfstkleuren vormen ook een eenheid: de kleuren rood, oranje, bruin en geel liggen tegen elkaar aan.

Kleurencirkel

Complementaire kleuren liggen tegenover elkaar op de kleurcirkel. Een paar tegengestelde kleuren geven een foto veel contrast en spanning. Een plaat met harmonieuze herfstkleuren is prachtig, maar een felblauwe lucht (complementair aan geel) maakt het beeld nog veel sterker. Knalrode klaprozen tegen een groene achtergrond vormen ook een set natuurlijke, tegengestelde kleuren.

Monochroom

De meeste kiekjes zijn polychroom; ze bestaan uit meerdere kleuren. Het andere uiterste is een zwart-witplaat. Monochrome foto’s bewandelen de middenweg; slechts één kleur speelt een rol van betekenis. Dit principe is populair tijdens de nabewerking; met de computer verwijdert men alle kleuren, die niet in een bepaald spectrum vallen. Portretfotografie gebruikt deze techniek met verve om de nadruk te leggen op knalrode lippenstift of een rode roos. Een ander, bekend monochroom-thema is dat van gele taxi’s in een verder zwart-wit afgebeelde straat.

Sneeuw fotograferen

Een sneeuwlandschap biedt een uitgelezen kans om te experimenteren met een beperkt kleurenpalet. Een grauwe winterwereld is van zichzelf bijna zwart-wit. Komt er een klein beetje kleur in beeld, dan krijgt dit direct alle aandacht. Denk bijvoorbeeld aan een wandelaar met felgekleurde jas. In situaties waarin vrijwel geen kleur aanwezig is, maakt ook een kleurzweem een groot verschil.

Blauwe sneeuw

Camera’s maken sneeuwplaatjes vaak wat blauw. Een laagstaand, geel zonnetje maakt de foto gevoelsmatig warmer en vriendelijker. Komt de zon niet te voorschijn, dan biedt beeldbewerkingssoftware de mogelijkheid om het effect na te bootsen. Pas de kleurbalans aan ten gunste van rood en geel, of leg een gele kleurlaag over het origineel.

Tekst en foto's: Wessel van Binsbergen.