De onscherpe rotsblokken op de voorgrond leiden de aandacht richting de wandelaarster. De rode kleding maakt het af.

Enkele bloempjes van het koolzaad bevonden zich pal voor de frontlens. Hierdoor vormen ze een natuurlijke, doorzichtige waas van onscherpte.

Een zeer grote diafragmaopening (f 1.8) zorgt voor veel verstrooiing en onscherpte. De scherptediepte is slechts een krappe centimeter.

Een klein diafragma (f 22) knijpt onscherpte vlekjes af tot scherpe beeldpunten. Zo ontstaat een grote scherptediepte van ruim twintig centimeter.

Scherpe foto's

Spelen met scherpte stuurt de aandacht

Het is eind 2007 als Benazir Bhutto tijdens de verkiezingscampagne het volk toespreekt. Fotograaf John Moore is erbij. Hij kiekt Bhutto tijdens haar vlammend betoog, loopt voor de auto uit als ze weer vertrekt.

Dan is daar plots die verschrikkelijke aanslag. Heen en weer geschud door de drukgolf, doodsbange mensen en brokstukken ontwijkend, houdt Moore instinctief de vinger op de ontspanknop.

Het levert één van de beste persfoto's van het jaar op. Volslagen onscherp, toch een prijs. Scherpte is niet altijd de ultieme maatstaf.

Goede ogen

Wie moeiteloos woord na woord in deze krant leest is een gezegend mens. Goede ogen zijn van groot belang om veilig door ons drukke bestaan te manouvreren. Daarom verstrekt de RDW geen rijbewijs aan iemand met slechte kijkers. En het leger zit niet te wachten op een soldaat die geen verschil ziet tussen uniform en overall. Kijk even over de krant heen de tuin in en ook dat is direct gefocust.

Scherpe foto's

Mensen zijn gewend aan een ragscherpe kijk op de wereld om hen heen. Daarom ligt het voor de hand om te streven naar scherpe foto's. Wat scherp is, daar zijn professional en amateur het wel over eens. Toch zijn veel consumentenplaten het net niet. Het recept voor een scherpe plaat begint even algemeen als logisch: houd de camera stil. Wie in een achteloze zwaai een idyllisch tafereeltje kiekt, moet niet gek opkijken van een onscherp resultaat.

Inzoomen

Inzoomen vergroot de weergave van het onderwerp. Maar het verergert ook de invloed van bewegingen van de fotograaf. Fabrikanten doen hun uiterste best met trillingsreductie en geavanceerde scherpstelling. Maar de fotocamera kan het niet altijd alleen af, zeker niet als er weinig licht voorhanden is. Een goed statief is een waardevol hulpmiddel. Bij veel digitale beginners is echter al veel winst te behalen op het gebied van houding. De benen iets uit elkaar, één voet wat naar buiten gedraaid. Armen zoveel mogelijk tegen de borstkas en afdrukken tussen twee ademhalingen door. De moeite waard om te oefenen op vakantie.

Hulpmiddel

Een goed gefocuste plaat mag best wazige delen bevatten, zolang het hoofdonderwerp maar ragscherp is. Het menselijk oog verkiest scherp boven vaag. Door scherp te stellen rangschikt de fotograaf eigenlijk de elementen in het beeld. Scherpe voorwerpen trekken de aandacht naar zich toe ten koste van vage objecten. Een belangrijk middel in de trukendoos van de fotograaf. Compositie bepaalt wat er allemaal te zien is, selectieve scherpte stuurt de blik van de kijker.

Portretfotografie

Een belangrijke regel uit de portretfotografie schrijft voor: stel scherp op de ogen. In dagelijkse ontmoetingen leggen mensen visueel contact door naar de ogen te kijken. Een portretplaat die de aandacht naar de ogen trekt komt daarom natuurlijk over. Een zorgvuldig opgezet stilleven bevat dikwijls beeldelementen van gelijke waarde. Door deze allemaal scherp af te beelden ontbreekt een vanzelfsprekende kijkvolgorde en is er voor de kijker veel te ontdekken.

Gezichten

Ze zijn er nog steeds; professionals die altijd en overal handmatig scherpstellen. Totale controle over het beeld luidt hun devies. Toch is autofocus de laatste tien jaar sterk verbeterd. Computertjes in de camera houden rekening met de afstand tot beeldelementen, steeds meer toestellen herkennen gezichten. Sommige camera's weten zelfs raad met bewegende voorwerpen door continue scherpstelling.

Scherpstelpunten

Topmodellen krijgen soms wel vijftig scherpstelpunten mee. In de automatische stand kiest de camera zelf een scherpe plek. In veel gevallen -zeker actiefotografie- werkt dit goed en doeltreffend. Wie totale controle over de autofocus wil selecteert zelf een scherpstelpunt.

Lichtstralen

Feitelijk is maar één vlak -haaks op kijkrichting- echt scherp. De lens buigt lichtstralen vanaf eenzelfde punt op dat vlak af. Hierdoor vallen ze precies samen op de beeldchip en maken zo een scherpe beeldpunt. Een punt dat niet op het scherpstelvlak ligt, valt eigenlijk voor of achter de sensor. Het vormt geen scherpe stip, maar een vlekje. Hoe groter de afstand tot het scherpstelvlak, hoe onduidelijker een voorwerp op de gevoelige plaat staat. Een klein diafragma knijpt lichtstralen die niet op de beeldchip vallen een beetje af. Het verkleint de onscherpe vlekjes, zodat ze meer op een scherpe beeldpunt lijken.

Scherptediepte

Oefen eens met het begrip scherptediepte door het fotograferen van een liniaal. Leg deze evenwijdig aan de kijkrichting voor het toestel en stel diafragmavoorkeuze (A- of Av-stand) in. Kijk wat verschillende diafragmawaarden met de scherpte doen. Het gebied wat scherp is hangt af van verschillende factoren. Een langer brandpunt (inzoomen) verkleint de scherptediepte. Een kleinere beeldsensor vergroot deze juist. Daarom bieden compactcamera's verhoudingsgewijs veel scherptediepte. Een voordeel bij macrofotografie, een nadeel bij portretten.

Creatievelingen

Er is onder fotografen weinig misverstand over wat scherpte is. Maar men verschilt van opvatting of een goede plaat altijd scherp moet zijn. Veel professionals en creatievelingen vinden die eis overdreven. Zeker in de persfotografie is scherpte niet altijd de grootste deugd. De twee hoogst onderscheiden persfoto's van 2007 zijn beide geheel onscherp. Het ondersteunt hier juist de boodschap redeneerde de jury. Natuurlijk hangt het het veel van het onderwerp af of een vage foto acceptabel is.

Natuurfotografie

Een vogelaar die een beeldarchief van zangvogels aanlegt wil het liefst scherpe portretjes. Maar een stilleven wint soms enorm aan uitdrukkingskracht als er een waas van onscherpte overheen ligt.

Tekst en foto's: Wessel van Binsbergen.