'Vintage' lenzen op Nikon DSLRs

De Nikon F-Mount

Heb je een Nikon spiegelreflex (SLR) camera, dan heeft deze een zogeheten 'F-mount' lensvatting. Het unieke aan deze vatting is dat hij al sinds jaar en dag bestaat, en weliswaar door de jaren heen is gewijzigd, maar nooit fundamenteel.

Canon, de grote concurrent, heeft daarentegen in de jaren '80 de vatting radicaal gewijzigd. Dat betekent dat oude Canon lezen met de FD vatting niet aangesloten kunnen worden op nieuwere camera's die een EF vatting hebben.

Bij Nikon is het mogelijk om een lens uit de jaren '70 aan te sluiten op een moderne DSLR. Dit artikel gaat over het gebruik van oude lenzen (jaren '70, '80) op moderne Nikon spiegelreflex camera's, en waar je rekening mee moet houden.

Nikon D7000 (uit 2010) met Nikon Series E 50mm F1.8 (uit 1980)

Waarom vintage lenzen gebruiken?

Prijs en kwaliteit

Een belangrijk voordeel van het gebruik van oude lenzen is de lage prijs. De 50mm lens in de afbeelding hierboven kostte via Marktplaats 30 euro. Zijn directe tegenhanger die nu nieuw te koop is, is de AF-D variant die op het moment van schrijven ong. 140 euro moet opbrengen. Maar eigenlijk is die inmiddels opgevolgd door de AF-S G variant, met een nieuwprijs van 230 euro. Wat betreft beeldkwaliteit is er wel enig verschil, maar niet bijzonder fundamenteel.

Wat betreft de bouwkwaliteit kan zondermeer worden gesteld dat vroeger "alles beter" was. De meeste lenzen uit de Nikkor-lijn van de jaren '70-'80 zijn solide brokken ijzer. De afgebeelde lens hierboven komt uit de budgetlijn, wat betekent dat hij kunststof delen bevat. Veel is echter nog steeds metaal, zoals de lensmount en de filterdraad. Instaplenzen van nu zijn volledig kunststof en makkelijk te beschadigen. Over 40 jaar doet deze lens uit 1980 het nog steeds, de kans dat een lens die je nu nieuw koopt dan nog werkt, is niet zo groot.

Video

De oude lenzen zijn uit een tijd dat Autofocus nog niet bestond. Dat betekent dat je handmatig moet focussen. Op zich is dat een enorm nadeel ten opzichte van moderne lenzen, maar er zit ook een voordeel aan. Het feit dat moderne lenzen autofocus hebben, heeft ervoor gezorgd dat handmatig focussen met deze lenzen niet zo prettig (meer) gaat als vroeger. Het zit er een beetje op voor noodgevallen. Oude lenzen bieden meer precisie en soepelheid.

Voor video-opnames is het gemis van autofocus veel minder een probleem. Nikon spiegelreflexen zijn sowieso niet goed in autofocus met video. Om een mooi, vloeiend effect te krijgen, kiezen videografen vaak voor handmatig focussen. En dan bieden de oude lenzen precies wat je nodig hebt.

Nadelen van vintage lenzen

Manual Focus

Manual focus is niet makkelijk. Het hangt van het onderwerp af hoeveel last je daarvan hebt. Maar vergeet rennende / bewegende kinderen. Daarbij komt dat DSLRs van nu niet zijn ingesteld op het gebruik van Manual Focus (MF) lenzen. De zoeker in oude camera's bevatte een speciaal semi-transparant filter dat in het midden speciale prisma's bevatte zodat je heel precies kon zien of je onderwerp wel in focus was. Het nadeel van deze filters was dat ze relatief veel licht absorbeerden. In DSLRs van nu laten de filters veel meer licht door, maar ontbreekt deze functionaliteit. Er wordt vanuit gegaan dat de camera zelf bepaalt of iets in focus is.

Het is hierdoor bijna onmogelijk om door de zoeker te kunnen zien of iets goed gefocust is. Mocht je dit vreemd vinden, probeer het zelf maar eens uit met je huidige AF-lens. De meeste lenzen kunnen in Manual Focus stand worden gezet. Je zult merken dat je tijdens het fotograferen al snel denkt dat iets wel redelijk in focus is, maar het uiteindelijke resultaat zal tegenvallen.

Niet altijd automatische lichtmeting

Afhankelijk van het cameramodel heb je wel of geen automatische lichtmeting. Heb je het niet, dan zal je zelf elke keer moeten beoordelen hoe lang je de camerasluiter open moet laten voor een correct belichte foto. We komen hier nog op terug.

Risico van beschadigingen aan je camera

Niet alle F-mount lenzen zijn zomaar te gebruiken op alle DSLRs. Sommige combinaties kunnen ervoor zorgen dat de camera beschadigd raakt op het moment dat je de lens probeert te bevestigen. We komen hier nog op terug.

Wat past waar op?

De allereerste vraag die je moet beantwoorden, is wat voor type lensmount je hebt. Zoals al gezegd, zijn er door de jaren heen varianten geweest op de F-mount. En ook nu nog worden niet alle Nikon DSLRs met dezelfde mount geleverd.

Bij een aantal, wat duurdere, modellen is er rond de metalen ring een plastic uitsteeksel te zien, die rond de ring kan bewegen. Heb je dit, dan moet je voorzichtig zijn met de lenzen die je bevestigt, omdat deze het uitsteekseltje kunnen afbreken. Dit uitsteekseltje zorgt ervoor dat de diafragma instelling op de lens, aan de camera wordt doorgegeven.

Diafragma tab op de D7000

Dit systeem is in 1977 geïntroduceerd, en heet "AI" - Aperture Indexing. Lenzen vóór 1977 zijn doorgaans "Non-AI", lenzen van daarna "AI" of "AI-s" wat een verdere verfijning is.

Op een camera met een mount als in het plaatje (de D7000) passen geen lenzen van vóór 1977. Deze lenzen kunnen eventueel wel passend gemaakt worden, maar dit vereist gewoonlijk demontage van de lens en het nodige slijp en vijlwerk.

In de tabel hieronder zie je welke camera's zo'n diafragma tab hebben, en dus kapot kunnen als je een te oude lens gebruikt:

Geen diafragma tab	Wel diafragma tab (kan kapot)
D40, D40x, D60	D7000, D7100, D7200
D3000, D3100, D3200, D3300, D3400	D600, D610
D5000, D5100, D5200, D5300, D5500, D5600	D50, D70, D70s, D80, D90, D7500 (deze hebben een ander soort tab dan in het plaatje)
	Alle professionele modellen

Het beste is echter om de handleiding te raadplegen van het model dat u heeft. Nikon heeft daar een lijst in opgenomen met welke lenzen u kunt gebruiken.

Handmatig focussen en het 'groene balletje'

Er zijn twee manieren om handmatig te focussen, in Live View (als de camera dat ondersteunt), of via de optische zoeker.

Live View

Om er zeker van te zijn dat het onderwerp scherp is, kunt u de + knop gebruiken om het beeld te vergroten. Het is dan eenvoudiger om scherp te stellen. De uiteindelijke foto wordt door dit vergroten niet beïnvloed.

Optische zoeker

Hoewel het focussen zelf handmatig moet gebeuren, kan de camera wél detecteren of het onderwerp in focus is. Links onderin de zoeker licht een groen balletje op wanneer dit het geval is. Duurdere modellen hebben naast dit balletje ook nog een > en een < indicator, om aan te geven welke richting u de focusring moet draaien om het onderwerp scherp te krijgen.

Let erop dat deze focusbevestiging wordt gegeven voor het focuspunt dat u heeft geselecteerd; met de cursorknop (multiselector) kunt u het huidige focuspunt wijzigen; mits de camera in AF-S (single point) focusmode zit.

Wel of geen automatische belichting

Zoals hierboven al een keer opgemerkt, zal niet ieder model automatisch belichten met deze oude lenzen. Alleen de volgende camera's zullen dat doen, en dan nog alleen met AI lenzen:

D7000, D7100, D7200
D600, D610
Alle professionele modellen

Hiervoor is het tevens van belang, dat de lenzen die u wilt gebruiken, worden geregistreerd in de camera met de juiste brandpuntsafstand en het juiste maximum diafragma. Op deze manier, in combinatie met de diafragma tab, "weet" de camera wat voor lens er aanwezig is en zal hij de belichting in kunnen schatten. Verder wordt bij deze camera's de huidige lensinstelling ook opgeslagen in de foto's (als EXIF).

Bij de goedkopere modellen is handmatig belichten de enige optie, en daarom kan er alleen in de M (manual) stand worden gefotografeerd. Het diafragma stelt u in op de lens, de sluitertijd gaat via de camera. Het voordeel van de digitale spiegelreflex is, dat u slechts één of enkele foto's hoeft te maken om te zien of de belichting goed is.

Niet alleen op Nikon DSLRs!

Mirrorless

Hoewel dit artikel focust op het gebruik van vintage lenzen op Nikon DSLRs, is het tegenwoordig minstens zo populair om oude Nikon lenzen te gebruiken op zogeheten "Mirrorless" camera's; als voorbeeld de A6000 van Sony of de X-E1 van Fuji. Voor de meeste mirrorless camera's zijn adapters beschikbaar waarmee allerhande lenzen bevestigd kunnen worden, en uiteraard zijn er ook adapters voor Nikon lenzen. De modernere Nikon lenzen vereisen duurdere adapters, omdat anders de autofocus niet werkt. De vintage lenzen zijn daarom populair omdat ze goedkoop te gebruiken zijn.

M42

Het meest gangbare type van oude lenzen is M42, wat een schroefdraad heeft. Het is niet eenvoudig om deze M42 lenzen op een Nikon DSLR te gebruiken, hoe dan ook is daarvoor een adapter vereist maar dan nog zitten er haken en ogen aan. Op mirrorless camera's is dit veel minder een probleem.

Een praktijkvoorbeeld: de Vivitar Series1 70-210 F3.5

De Vivitar Series1 70-210 F3.5 is een echte "vintage" lens met karakter. Enorm groot en zwaar, geheel metaal.

Vivitar Series 1 70-210 F3.5

Op het internet is er aardig wat te vinden over dit model. Er zijn verschillende "lichtingen", dit exemplaar is de oudste en stamt uit ong. 1974; en het is dus nog geen AI lens. Dit is te zien aan de lensmount, waar een iets uitstekende metalen rand zit. Bij een AI lens is deze rand onderbroken.

In eerste instantie gebruikte ik de lens op een D5100 en D5200. Om een indruk te geven van de scherpte:


D5200, Vivitar 70-210 F3.5 (op F11)	Uitsnede

Na de D5200 volgde echter de D7000, en die heeft een diafragma tab zodat de Vivitar daar niet zondermeer op paste. Om dit toch voor elkaar te krijgen, moest de buitenste ring van de lens gedeeltelijk worden weggevijld. Op het internet zijn instructies te vinden hoe dit moet, en ook hoeveel er moet worden gevijld. Uiteraard wordt de lens er niet mooier van, maar dat was ook niet het doel.

Het eindresultaat ziet er zo uit:


Bijgevijlde ring	Op de D7000

Wanneer de Vivitar Series1 70-210 F3.5 nu op de D7000 wordt bevestigd, zal het einde van de uitsparing (bij F16) de diafragma tab op de D7000 een klein stukje laten draaien. Dit vertelt de D7000 hoe lichtsterk de lens is, en welke diafragma instelling hij heeft. Nadat de lens was geregistreerd in de camera als "Non-CPU lens" met de juiste maximumwaarde voor het diafragma herkende de D7000 de lens correct. Wanneer er aan de diafragmaring van de lens wordt gedraaid, kan de huidige instelling ook worden afgelezen in de zoeker.

Conclusie en een goede tip

Zoals je hebt gemerkt, komt er het één en ander kijken bij het gebruik van oude lenzen op Nikon DSLRs. Laat je hierdoor niet teveel afschrikken. Als je het wilt proberen, maar niet goed weet wat je het beste kan doen, is mijn tip: Probeer een Nikon Series E 50mm F1.8 te bemachtigen via Marktplaats. Deze lens is goed, goedkoop, AI (dus past overal op), en heel compact. Niet meer dan 40-50 euro voor betalen.