De kanaalmixer van Photoshop is een veelgebruikt en handig stuk gereedschap om kleurenplaatjes om te zetten naar zwartwit.

Juist zonder kleur zijn soms mooie foto’s te maken. De nadruk komt meer te liggen op vormen en texturen.

Door met PhotoShop een groenfilter te simuleren komen huidskleuren beter en zachter over, ook in grote contrasten zoals hier.

Zwart wit foto met Photoshop

Door zwartwitfoto’s in kleur te nemen

ontstaat meer speelruimte

Een artikel over fotografie begon tijdenlang met de melding dat nu echt vrijwel alle professionals overgestapt waren naar een digitale kiekdoos. De resolutie werd steeds hoger, het dynamisch bereik steeds beter, er waren weinig redenen om analoog te blijven fotograferen. Toch was er een klein bastion dat moedig weerstand bleef bieden aan de digitale overheersing.

Zwart wit met photoshop

En in dat bastion bevonden zich fotografen die van zwartwit hielden. En dan niet het salmiakpoeder. Ze waren van mening dat de grijsmodus van de digitale camera veel te beperkt was om mooie platen te maken. Natuurlijk was er PhotoShop, maar om daarmee te bereiken wat men in de doka al jaren deed was niet eenvoudig. Veel mensen vinden zwartwitfotografie maar wat ouderwets. Toen Kodak en Agfa in de jaren 30 begonnen met kleurenfilms betekende dit een ware revolutie. Eindelijk kon de wereld om ons heen ook in kleur worden vastgelegd.

Kleurloos fotograferen

Toch zijn veel fotografen kleurloos blijven schieten, omdat door gebrek aan kleur de essentie van een onderwerp vaak beter weer te geven is. Kleur leidt niet meer af, het beeld wordt abstracter. Zwartwitfotograferen kan ook puur functioneel zijn: persfotografen die hun werk doen in oorlogsgebieden doen willen bloederige foto’s op deze manier minder afschrikwekkend maken.

Zwart wit stand

Plaatjes schieten is comfortabel geworden. De fotograaf uit het bastion moest van te voren bepalen hoe hij wilde fotograferen en daar zijn rolletjeskeus op aanpassen. Vrijwel alle digitale compactcamera's bieden echter een stand om in zwartwit te fotograferen. Per foto kan bepaald worden of het er één met of zonder kleur moet zijn. Instellen dus en klaar is Kees? Nee, niet helemaal.

De meeste camera’s behalen in deze kleurloze modus maar een erg mager resultaat. Eigenlijk is het enige dat dan gebeurt dat de kleur volledig uit het beeld wordt gepeuterd. Dit komt overeen met in PhotoShop onder ‘Afbeelding’ de modus op ‘Grijswaarden’ te zetten. Het resultaat is echter een flets en in de meeste gevallen een plaatje waar nog veel aan verbeterd kan worden.

Kleurenfilters

Niet voor niets zit er in de tas van de klassieke zwartwitfotograaf vrijwel zonder uitzondering een setje kleurenfilters. Het lijkt wat tegenstrijdig, maar ze zijn bijna van wezenlijk belang. Met behulp van deze filters wordt ingegrepen in de manier waarop kleuren op het negatief of op de beeldchip vallen.

Een geliefde behandeling is het donkerder maken van luchten; een roodfilter laat rood licht door en houdt de tegenovergestelde kleur –blauw– heel goed tegen. Dit is precies de kleur van een wolkenloze hemel! De witte wolken worden echter heel helder weergegeven. Huidtinten wordt in een zwartwitplaat mooier met een groenfilter.

Ingebouwde filters

Een deel van de digitale fototoestellen is tegenwoordig in het bezit van ingebouwde filters, waarbij ‘ingebouwd’ betrekking heeft op de camerasoftware. Een voorbeeld van een dergelijk apparaat is de Olympus E-500. Bij gebruik van een digitale camera zonder deze functionaliteit kunnen natuurlijk net als in de analoge fotografie ‘echte’ kleurenfilters op het objectief geschroefd worden. Het levert bij goed gebruik gegarandeerd fraaiere beelden op dan de standaard ‘grijswaarden’-conversie.

Nabewerking

Maar zeker als we het gebruik van kleurenfilters nog niet echt onder de knie hebben, dan kunnen we ook prima het beeldmateriaal in kleur schieten. Dit materiaal wordt dan gezien als digitaal negatief, wat we met de computer gaan ‘ontwikkelen’. Net als vroeger de fanatieke zwartwitfotograaf in zijn doka nog urenlang bezig was met doordrukken of tegenhouden kunnen we met PhotoShop ook een prachtig zwartwitbeeld laten ontstaan.

Kanaalmixer Photoshop

Een veel betere methode dan de ‘grijswaarden’-conversie is het gebruik van de kanaalmixer. Deze is in PhotoShop te vinden in het menu ‘Afbeelding’ onder ‘Aanpassingen’. Vink ‘Monochroom’ aan om de afbeelding in zwartwit weer te geven. Door met de schuifbalken voor rood, groen en blauw te spelen kan de werking van filters enigszins nagebootst worden. Zorg dat de waarden van de schuifbalken opgeteld rond de 100% blijven. Een goed begin is om de kanalen stuk voor stuk eens op 100% te zetten om inzicht te krijgen in dit stuk gereedschap.

Virtual Photographer

Er zijn nog meer en ingewikkelder methodes om tot een goed resultaat te komen, maar er bestaan ook losse stukjes software –plugins– die speciaal voor dit doel ontwikkeld zijn. Een goed en gratis voorbeeld is ‘Virtual Photographer’ (www.optikvervelabs.com). Hiermee kunnen de standaard kleurenfilters, korreligheid en wat voor een doka-activiteiten al niet gesimuleerd worden. Er kunnen zelfs filters van willekeurige kleur gedefinieerd en toegepast worden.

Mengelmoesje

Een mooie zwartwitfoto maken is één ding, het afdrukken is een vak apart. Tot nog niet zo heel lang geleden waren professionals sceptisch over de afdrukmogelijkheden voor hun digitale plaatjes. Het lijkt juist zo eenvoudig; elke kantoorprinter kan juist zwartwit! Het probleem is echter dat de meeste printers ook niet meer kunnen dan enkel zwart printen. Moet een vlak grijs worden, dan worden zwarte puntjes iets verder uit elkaar gezet.

Ons oog maakt er bij voldoende afstand een mooi mengelmoesje van waardoor het grijs lijkt. Goeie inktjets voor zwartwit-afdrukken hebben extra cartridges voor grijstinten. Voorbeelden zijn de printers van Epson die de ‘Ultrachrome K3’-inkten aan boord hebben. Heel wat zwartwit-liefhebbers zijn op vakbeurzen overstag gestaan voor de Stylus Photo R2400. Een kleurloze wereld kan zeker boeiend zijn!

Tekst en foto's: Wessel van Binsbergen.